- Jasmijn Groot -
Cunk on Earth is een Engelse mockumentary, die eind 2022 op de BBC verscheen en begin 2023 ook voor Nederlandse kijkers werd vrijgegeven op Netflix. In deze komische serie wordt de kijker meegenomen op een vogelvlucht door de wereldgeschiedenis door presentatrice - en het tegenovergestelde van een geschiedeniskenner - Philomena Cunk, een typetje van de Engelse actrice Diane Morgan. Met haar eigenaardige kijk op het verleden en haar onverwachtse vragen voor de historici die zij interviewt, satiriseert ze alles aan de historische documentaire. En aangezien satire de beste spiegel is voor zelfreflectie, is deze serie niet alleen hilarisch om naar te kijken, maar zeker ook eentje waarvan we kunnen leren. Dus hier volgen de 5 lessen van Philomena Cunk.
Ken je publiek en kies een passende presentator
Wil je als televisiemaker een heel beperkt publiek bereiken, dat al uitgebreide affiniteit en voorkennis heeft van geschiedenis? Of wil je juist een breder publiek bereiken wiens interesse je nog moet trekken? Philomena Cunk kent als geen ander het publiek voor wie ze presenteert. Een modern publiek dat liever op hun telefoon zit dan een geschiedenis documentaire kijkt. Een publiek dat een geringe aandachtsspanne heeft. Een publiek dat alleen door moderne herkenningspunten het verleden beter kan begrijpen. Een publiek dat niet altijd snapt waarom geschiedenis iets uitmaakt. En dus vraagt Philomena aan dr. Nigel Spivey of de Romeinen anal bleaching hebben uitgevonden en aan dr. Irving Finkel of acid jazz belangrijker was dan de uitvinding van het schrift. Een aantal van de historici die voorbij komen weten overduidelijk niet wat ze met de presentatrice aan moeten, waarmee ze indirect te kennen geven hoever ze zijn verwijderd van de gemiddelde televisiekijker. Je presentator kan natuurlijk een expert zijn die geschiedenis snapt en weet welke vragen gesteld moeten worden. Maar je kan ook eens gaan voor een presentator die dichter bij je publiek staat en die begrijpt wat voor vragen zíj zouden stellen. Het bleek als een succesvolle keuze voor Daan Schuurmans en Het Verhaal van Nederland of Ruud Gullit en De Mysterieën van het Oude Egypte.
2. Doe eens wat anders
Het is vrijwel altijd nationale of westerse geschiedenis die in Britse documentaires onder de loep worden genomen, vaak aan de hand van grote ontwikkelingen en bekende mensen, veelal witte mannen. Philomena maakt een aantal scherpe humoristische opmerkingen om dat aan de tand te voelen. Zo laat de ogenschijnlijk onwetende presentatrice opeens onverwachts vallen dat boekdrukkunst al lang een ding was in Azië voordat de Europeanen het 'ontdekte'. En ze vertelt het publiek sarcastisch dat historici nu eindelijk weten dat ook andere gedeeltes van wereld een geschiedenis hebben. Waarom is ze met andere woorden voor de zoveelste keer hetzelfde verhaal aan het vertellen? Maar Philomena steekt ook de draak met de manier waarop Engelstalige documentaires het verleden in beeld proberen te brengen: de alom bekende montages die langzaam langs museum vitrines schuifelen, close ups van bekende schilderijen ter illustratie van het verhaal, wandelingen met bekende historici, de uitlichting van specifieke objecten of luchtopnames van ruïnes waar de gemiddelde kijker toch geen chocolade van kan maken. Philomena vindt deze bestaande ingrediënten opnieuw uit, door bijvoorbeeld van een duin af te rollen, of door haar Minecraft-spel als computersimulatie toe te passen ter illustratie van een bekende opgraving.
3. Reflecteer de geschiedwetenschap
Het is één ding om experts aan het woord te laten, maar een ander ding om duidelijk te maken hoe we als historici tot kennis komen. Philomena's interviews, die door haar gebrek aan voorbereiding en voorkennis op een alternatieve manier toch kritisch zijn, maken een zaak voor het beter in beeld brengen van een aantal sleutelonderdelen van de geschiedwetenschap. Hoe geschiedenis gaat over mensen, een diersoort op wiens gedrag we geen wiskundige of natuurkundige regelgeving los kunnen laten om ons verleden beter te leren kennen, bijvoorbeeld. En waardoor geschiedenis ook over onderwerpen gaat die historici zo objectief mogelijk moeten benaderen, maar controversieel en emotioneel kunnen zijn voor mensen buiten de muren van de academische wereld - slavernij, genocide en millennia-lange genderongelijkheid, om maar een paar voorbeelden te noemen, roepen andere emoties op bij getrainde historici dan bij bijvoorbeeld progressieve activisten, conservatieve politici of nakomelingen van tot slaaf gemaakten. Om dezelfde reden kent het verleden heel wat (onnodige) herhalingen en tegenstrijdigheden. Hoe vaak hebben we onszelf al voorgehouden nooit meer oorlog te voeren, om onszelf binnen de kortste keren dan toch weer aan het vechten te zien. Om over de duidelijke tegenstrijdigheid tussen enerzijds de Verenigde Staten die zichzelf Home of the Free betitelden en anderzijds de Afrikaanse slaven voor wie dat als een verrassing moet zijn gekomen nog maar te zwijgen (al is Philomena de bedenker van die grap). Dit wordt zeker steeds belangrijker, nu een groot TV-kijkend publiek makkelijk met een tik op een telefoonscherm toegang heeft tot social media, die alle context en nuance weghaalt uit dit soort narratieven, ook degene die in een ver verleden hebben plaatsgevonden.
4. Neem jezelf niet zo serieus
Hiërogliefen vergelijken met emoji's, een historicus vragen naar zijn favoriete ABBA-nummer, of per ongeluk koffie gooien over een eeuwenoude papyrusdocument. Waarom zou je niet wat humor in de mix van een geschiedenisdocumentaire mogen gooien? Philomena Cunk neemt de geschiedschrijving gelukkig niet al te serieus en zet de Engelse wetenschappers - vooral degenen die nét even te upperclass zijn en de stiff upper lip te perfect beheersen - met haar eigenzinnige humor te kakken. Cunk laat daarmee zien hoe arrogant ze over kunnen komen en precies hoe hoog hun ivoren torens zijn. Ze zetten zichzelf niet zozeer neer als het baken van kennis dat zichzelf zogenaamd heeft voorgesteld om wijsheid over te hevelen naar de rest van de maatschappij. Academische historici mogen echt beter onder de knie krijgen hoe ze zich beter kunnen opstellen naar populaire media als ze echt zo wanhopig willen voorkomen dat kijkers hun kennis van Wikipedia trekken zoals ze zelf vaak beweren.
5. Elke geschiedenisserie verdient de Belgische 90s superhit Pump Up the Jam
Het is een catchy liedje.
Cunk on Earth is te zien op Netflix.
Afbeelding: ©Netflix (2023).
Comments