RECENSIE - MEER DAN MUZE

 door Jasmijn Groot -

Jitske Schols, Portret De Kunstmeisjes (2019)

In de laatste jaren zijn er wereldwijd collectieven en individuen opgestaan die het hun persoonlijke missie maken om kunst meer toegankelijk te maken voor het grote publiek, in het bijzonder kunst van vrouwen. De Nederlandse Kunstmeisjes zijn er één van. Sinds 2016 schrijven, posten en vertellen ze over tentoonstellingen in de Lage Landen en over internationale kunstenaars en kunstwerken die je moet kennen. In hun eerste boek uit 2019 belichtten ze vijftig van hun favoriete kunstwerken en de intrigerende verhalen die erachter schuilgaan. Nu zijn ze terug met hun bundel Meer dan Muze: de Kunstmeisjes over vrouwen in de kunst.  

Meer dan Muze is een verzameling essays van de hand van de Kunstmeisjes zelf – Mirjam Kooiman, Nathalie Maciesza en Renee Schuiten-Kniepstra – en van andere kunsthistorici, kunstliefhebbers en professionals uit de Nederlandse kunstwereld. Hun artikelen zijn ingedeeld in de vier allitererende thema’s Maker, Muze, Maatschappelijke Manoeuvres en Macht. Onder deze noemers laten de schrijfsters de lezer op intrigerend nieuwe manieren kritisch denken over de plek van vrouwen in de kunstgeschiedenis. 

In tegenstelling tot een aantal van hun voorbeelden, zoals de Amerikaanse kunsthistorica Linda Nochlin (1931-2017) en de Britse kunsthistorica Katy Hessel, die objectief en eloquent zijn geweest in het verwoorden van de historische euvels die vrouwelijke kunstenaressen hebben veroordeeld tot onbekendheid, openen een aantal schrijvers met hier en daar wat minder genuanceerde passages. In het gedeelte Muze komt het gesimplificeerde “iedereen was vroeger blijkbaar seksistisch” langs en wordt soms het gevoel overgedragen dat de mannen in de verhalen van deze historische vrouwen allemaal de slechterik zijn. Het is gelukkig maar een kleine hobbel. 

De Kunstmeisjes leveren namelijk wel wat ze beloven. Een boek vol essays over vrouwelijke kunstenaressen, muzen en magnaten, waarvan ik de meeste nog niet kende voor aanvang. En waarvan ik de meeste hoogstwaarschijnlijk ook niet snel zal vergeten. Paula Modersohn-Becker (1876-1907), het hoofdpersonage in een essay van Maartje Knepper, zal nog een behoorlijke tijd op mijn netvlies gebrand zijn. Zij was de eerste vrouw die zichzelf in 1906 naakt schilderde in zwangere toestand. Knepper legt met haar vlijmscherpe gevoel voor drama en humor uit waarom deze schilderes dat deed toen ze helemaal (nog) niet zwanger was.  

Mirjam Kooijman weet de hypocrisie omtrent mannelijk naakt in moderne kunst met een heerlijke dosis droogheid aan te snijden aan de hand van het oeuvre van kunstenares Sylvia Sleigh (1916-2010) – of in ieder geval haar serie over Paul Rosano. Kooijman belicht met deze verleidelijke portretten de historische tegenstelling tussen de male gaze op vrouwelijk naakt en de female gaze op mannelijk naakt. Sylvia Sleigh wist door wisseling van perspectief haar vrouwelijke toeschouwers verliefd te laten worden op haar mannelijke muze, maar de toorn op te wekken van mannen. Het is een zeer relevant onderwerp, want in Florida werd onlangs nog bepaald dat David’s edele delen bedekt moest worden in onderwijsmaterialen om de kinderen te beschermen. Michelangelo draait zich zeker om in zijn graf. 

De schrijvers van de essays hebben duidelijk know-how in huis. Ze vinden niet alleen interessante perspectieven om historische vrouwen vanuit te bekijken of genderhistorische onderwerpen om aan te snijden. Ze kiezen er ook voor om overlappende thema’s aan te halen die meerdere vrouwen met elkaar verbinden. Zo vertelt Nathalie Maciesza over de mystieke wereld die onder andere Hilma Af Klint (1862-1944), Marian Spore Bush (1878-1946) en Gertrude Morgan (1900-1980) op het schilderdoek vereeuwigden, en waarom dat zo revolutionair was. Renee Schuiten-Kniepstra vertelt over de schaduw van beroemde echtgenoten waar kunstenaressen Lee Krasner (1908-1984) en Georgia O’Keeffe (1887-1986) lange tijd in verdwenen en hoe ze opbloeiden toen ze eruit konden stappen. Zij schrijft ook over de liefde voor de kunsten van de fenomenaal rijke Catharina de Grote (1729-1796), Peggy Guggenheim (1898-1979) en Helene Kröller-Müller (1869-1939) en hoe zij de fundamenten hebben geslagen voor een aantal belangrijke kunstmusea.  

Alle schrijvers hebben de zeer bewonderenswaardige vaardigheid om de geestelijke overwegingen, de bedoelingen en de visuele uitdrukkingen van al deze historische vrouwen onder woorden te brengen. Het mag niet onderschat worden dat het een uitdaging kan zijn om dit begrijpelijk te maken voor een breed publiek. Hier en daar is dat ook wel nodig. Er worden namelijk wel eens kunstwerken genoemd of omschreven waar geen afbeeldingen ter referentie bij staan. Dat is een gemis. Het kan uiteraard zo zijn dat dit niet noodzakelijkerwijze een keuze was van de Kunstmeisjes of de schrijfsters zelf. Wellicht moest er aan kosten of omvang gedacht worden. En wellicht wil ik ietsje te graag meer zien van de penis van Paul Rosano. 

Er verschijnen inmiddels heel wat werken over vrouwen in de kunstgeschiedenis, een ontwikkeling waar de Kunstmeisjes zich maar al te bewust van zijn. Hun Meer dan Muze steekt er wel bovenuit door de afwisseling van essays over individuele vrouwen en de verbinding tussen meerdere, maar zeker ook door de dramatische opbouw en humor die de schrijfsters hanteren om de interessante, schokkende, en tot nadenken stemmende verhalen van hun favoriete kunstenaressen te openbaren.  

---

Jasmijn is genderhistorica. Ze publiceert artikelen voor onder andere Opzij en Winq en stelt haar expertise ter beschikking aan verschillende multimedia. Jasmijn studeerde Geschiedenis en Oudheidkunde aan de Universiteit van Amsterdam en de Vrije Universiteit.

---

 - ENGLISH BELOW -

Jitske Schols, Portret De Kunstmeisjes (2019)

In recent years, collectives and individuals have emerged worldwide who have made it their personal mission to make art more accessible to the general public, particularly art by women. The Dutch Kunstmeisjes (Art Girls) are one such group. Since 2016, they have been writing, posting, and telling stories about exhibitions in the Low Countries and international artists and artworks that everyone should know. In their first book from 2019, they highlighted fifty of their favorite artworks and the intriguing stories behind them. Now, they are back with their collection Meer dan Muze (More Than Muse): the Kunstmeisjes on women in art.

Meer dan Muze is a collection of essays written by the Kunstmeisjes themselves – Mirjam Kooiman, Nathalie Maciesza, and Renee Schuiten-Kniepstra – as well as other art historians, art enthusiasts, and professionals from the Dutch art world. Their articles are organized under four alliterative themes: Maker, Muse, Social Maneuvers, and Power. Under these headings, the authors encourage readers to think critically in fascinating new ways about the place of women in art history.

Unlike some of their examples, such as the American art historian Linda Nochlin (1931-2017) and the British art historian Katy Hessel, who have been objective and eloquent in articulating the historical wrongs that have condemned female artists to obscurity, some writers in this book open with less nuanced passages. In the "Muse" section, the simplified notion that “everyone was apparently sexist back then” occasionally appears, and sometimes the impression is given that the men in these historical women's stories are all villains. Fortunately, this is only a minor issue.

The Kunstmeisjes deliver what they promise, which is a book full of essays on female artists, muses, and magnates, most of whom I was not familiar with before reading. And most of whom I will likely not forget anytime soon. Paula Modersohn-Becker (1876-1907), the main character in an essay by Maartje Knepper, will stay on my mind for a long time. She was the first woman to paint herself naked while pregnant in 1906. Knepper explains, with her sharp sense of drama and humor, why this painter did it when she wasn’t even pregnant at all.

Mirjam Kooijman, with delightful dry humor, tackles the hypocrisy surrounding male nudity in modern art, using the work of artist Sylvia Sleigh (1916-2010) – or at least her series on Paul Rosano. Kooijman illuminates the historical contrast between the male gaze on female nudity and the female gaze on male nudity through these seductive portraits. Sylvia Sleigh managed to make her female viewers fall in love with her male muse through a change of perspective, but enraged men in the process. This is a very relevant topic, as recently in Florida, it was decided that the genitalia of Michelangelo's David must be covered in educational materials to protect children. Michelangelo is surely turning over in his grave.

The writers of these essays clearly possess expertise. They not only find interesting perspectives from which to view historical women or gender-historical topics to explore, but they also choose to address overlapping themes that connect multiple women. Nathalie Maciesza, for instance, writes about the mystical world captured on canvas by artists like Hilma Af Klint (1862-1944), Marian Spore Bush (1878-1946), and Gertrude Morgan (1900-1980), and why this was so revolutionary. Renee Schuiten-Kniepstra tells about the shadows cast by famous husbands, in which artists Lee Krasner (1908-1984) and Georgia O’Keeffe (1887-1986) long found themselves, and how they flourished once they were able to step out of them. She also writes about the love for the arts of the phenomenally wealthy Catherine the Great (1729-1796), Peggy Guggenheim (1898-1979), and Helene Kröller-Müller (1869-1939), and how they laid the foundations for several important art museums.

All the writers have the admirable ability to put into words the spiritual considerations, intentions, and visual expressions of all these historical women. It cannot be underestimated that making this accessible to a wide audience can be a challenge. There are times when this is necessary. For instance, artworks are sometimes mentioned or described without accompanying images for reference. This is a drawback. Of course, it could be that this was not necessarily a choice made by the Kunstmeisjes or the writers themselves. Perhaps it was due to considerations of cost or size. And maybe I just want to see more of Paul Rosano's penis.

There are now many works out on women in art history, a development the Kunstmeisjes are well aware of. However, Meer dan Muze stands out because of its mix of essays on individual women and the connections between multiple women, but also for the dramatic structure and humor the authors use to reveal the interesting, shocking, and thought-provoking stories of their favorite female artists.

---

Jasmijn is a gender historian. She publishes articles for, among others, Opzij and Winq, and offers her expertise to various multimedia platforms. Jasmijn studied History and Classical Studies at the University of Amsterdam and the VU University.