- Jasmijn Groot -
Podcastmaker Maartje Duin besloot een aantal jaar geleden om toch maar eens in het verleden te duiken van haar overgrootmoeder, Marietje gravin van Lynden – Calkoen, de vrouw die zij lieflijk ‘grootmama’ noemt. Vanwege de adellijke aard van haar geschiedenis, was Duin er lange tijd met een grote bocht omheen gelopen. In haar eigen woorden samengevat verwachtte ze in Marietjes dagboeken, die ze gedurende haar hele volwassen leven nauwkeurig bijhield, enkel ‘de laatste restjes van een feodale tijd’ te vinden, zoals notities over theekransjes en tafelschikkingen. Maar de relatie tussen Marietje en haar dienstbode Mina Marinusse intrigeerde Duin altijd al. En de dagboeken van Marietje konden nou juist net de sleutel zijn om hun verhouding beter te begrijpen. De podcast Mina en Mevrouw, over het onderzoek dat ze heeft verricht en de bevindingen die eruit zijn gekomen, is een VPRO/Prospektor productie die sinds 3 februari te beluisteren is op OVT op NPO Radio 1.
De gravin en haar dienstbode
Onder begeleiding van experts als Els Kloek, Maaike Meijer en Suzanna Jansen, neemt Duin ons in acht afleveringen mee door de levens van deze Mina en Mevrouw. We krijgen een kijkje in hun jonge levens tot aan hun eerste ontmoeting, toen Mina in dienst ging bij Marietje op kasteel Ter Hooge bij Middelburg. We gaan langs beider levens in dat huis, de chaos van de Tweede Wereldoorlog, de grote maatschappelijke veranderingen van de jaren 50 en 60, en de inniger wordende band tussen gravin en dienstbode toen zij bejaarde vrouwen werden.
Duin stapt het onderzoek in met duidelijke verwachtingen over wat ze zal aantreffen, voornamelijk omtrent de relatie tussen Marietje en Mina. Ze is ervan overtuigd dat hun vriendschap gemythologiseerd is en dat er in haar familie een blinde vlek is ontstaan voor de verschillen tussen hun standen. Het kan gevaarlijk zijn om aan zulke verwachtingen te blijven hangen. Maar Duin heeft goede begeleiding, naar wie ze aandachtig luistert en van wie ze leert. Daardoor vindt ze geweldige nuances in de narratieven van de twee vrouwen.
Bijvoorbeeld over Marietje, die in haar dagboeken bezeten lijkt door de doorloop van haar personeel. Duin komt erachter dat ze dan niet deed omdat ze niets beters te doen had, maar omdat het onderdeel was van haar rol als gravin. Het bestieren van een huishouden op een kasteel was namelijk als het runnen van een eigen bedrijf. Om dezelfde reden, was ze als ouder wordende dame nog steeds afhankelijk van haar trouwe dienstbode Mina. Ze had geleerd een gravin te zijn, maar niet om zelf de fazanten te bereiden of om een kopje thee te zetten. Het is alleen al om deze redenen dat het luisteren naar Mina en Mevrouw voelt als het wandelen door een snoepwinkel.
Intimiteit
In een interview voor Nooit meer slapen gaf Maartje Duin aan dat ze audio een intiem medium vindt, intiemer dan het schrift. Zij heeft zelf dan ook een perfect stemgeluid om die intimiteit met de luisteraar te delen. In Mina en Mevrouw heb je vanaf het begin af aan het gevoel dat je nauw betrokken wordt bij het onderzoek naar Duins ‘grootmama’ en dienstbode Mina. Naarmate het zich verder ontvouwt, word je er als luisteraar dan ook steeds dieper ingezogen. Tijdens de keukentafelgesprekken met Duins familie en de familie Marinusse over hun herinneringen aan hun voormoeders, voel je je als een echte aanwezige, en de emoties die loskomen raken je direct. In die intimiteit die Duin weet te bereiken, ligt naar mijn mening een geweldig voorbeeld voor publieksgeschiedenis.
Het bedrijven van de geschiedwetenschap kan als heel oubollig overkomen, want er is de associatie met het oude en stoffige. Maar in realiteit is het best een intieme zaak. Net zoals Duin voor haar podcast deed, duiken historici regelmatig in archieven, dagboeken en persoonlijke documenten. Wat zich dan voor de ogen van historici ontluikt, is eigenlijk best een heel intieme historische ervaring, wat wij niet vaak delen. Dat is enerzijds omdat dat in het schrift, het favoriete medium van de historicus, best lastig is. Maar anderzijds is er voor historici, zeker werkachtig binnen de academische wereld, nog de regel van objectiviteit die moet worden nagestreefd. En dat staat synoniem voor: de emoties moeten uit.
Door naar Duins podcast te luisteren, ben ik overtuigd van het medium als een ideale om dat intieme van het historische onderzoek, wat het vak voor mijzelf en collega’s juist zo leuk maakt, naar een breed publiek over te dragen. Zeker waar het materiaal egodocumenten of de overleveringen van nabestaanden betreft. De familie van Duin transcribeerde met veel ijver de dagboeken van ‘grootmama,’ waaruit passages werden voorgelezen door Duins oudtante. Haar familie aarzelde er ook niet over om hun ongezouten meningen te geven over wat ze aantroffen in de dagboeken, wat nieuwe perspectieven bood voor haar zoektocht. En maar al te graag vertelden de Van Lyndens en Marinussen over hun herinneringen aan Mina en Mevrouw. Ook deze oral history, zeker van een generatie die de twee centrale vrouwen als laatste goed gekend heeft en niet lang meer onder ons zal zijn, is een vorm van geschiedenis die het beste tot zijn recht komt in het podcast medium.
Mina en Mevrouw bewijst dat als geen ander. De luisterervaring heeft bij mij in ieder geval weer een ontzettend enthousiasme aangewakkerd voor mijn vak.
Afbeelding: Yara Yimmink (2023) portret van Maartje Duin.
Comments