- Jasmijn Groot -
De wereld kent Anne Frank door het verhaal dat in haar woorden wordt verteld in het boek Het Achterhuis. Tussen 1942 en 1944 zaten Frank en haar familie samen met vier anderen ondergedoken in het bijgebouw van haar vaders bedrijf. De belangrijkste bron voor dit verhaal is het dagboek dat zij tijdens die periode bijhield. Maar wat niet vaak genoeg genoemd wordt, is dat Het Achterhuis geen directe kopie is van Franks dagboek. Zij schreef zelf bij leven al een aangepaste versie voor publicatie na de oorlog, waarvoor ze passages over bijvoorbeeld haar seksualiteit en de soms stroeve relatie met haar moeder schrapte. Haar vader Otto deed voor de definitieve publicatie in 1947 hetzelfde. Anne Frank is door deze censuur en door de receptie van Het Achterhuis in de afgelopen 75 jaar verworden tot een bijna ontastbaar rolmodel, het gezicht van de Holocaust. Regisseur Ben Sombogaart is voor zijn nieuwe film Mijn beste vriendin Anne Frank allerminst bang om aan deze welbekende versie te tornen. En dat is voor de eerste Nederlandstalige film over Anne Frank een bijzonder interessante insteek.
Hanneli Goslar
De titel van Sombogaarts film geeft al meteen zijn belangrijkste uitgangspunt weg: het dagboek van Anne Frank vormt niet de belangrijkste bron voor deze verfilming. Voor de eerste Nederlandstalige verfilming over Frank, had Sombogaart simpelweg Het Achterhuis naar het zilveren scherm kunnen vertalen. Maar hij snapte duidelijk dat zijn publiek zó bekend is met Franks woorden, dat het ontzettend moeilijk is om er nog een spannende of zelfs interessante oorlogsfilm van te maken. Hij baseerde zijn film daarom op het boek Memories of Anne Frank: Reflections of a Childhood Friend van de Amerikaanse auteur Alison Leslie Gold uit 1997. In dit werk staat de vriendschap van Anne met haar jeugdvriendin Hanneli Goslar centraal. De inmiddels bejaarde Goslar, die overigens nog steeds in leven is en in Jeruzalem woont, deelde hiervoor haar herinneringen aan Anne met Gold.
Goslar werd geboren in Berlijn in 1928, maar verhuisde naar Amsterdam na de opkomst van Adolf Hitler en de NSDAP. Daar raakte ze bevriend met Anne, die net als zij naar de Montessori-school ging. Tijdens de oorlog overleefde Hanneli met haar jongere zusje Gabi 14 maanden in kamp Bergen-Belsen. Na de oorlog, in 1947 emigreerde ze naar Israël, waar ze verpleegster werd en sindsdien meermaals voor schriftelijke publicaties en documentaires heeft verteld over haar belevenissen tijdens de Holocaust en haar vriendschap met Anne.
Die vriendschap biedt mogelijkheden om een Anne te laten zien die we niet zo goed kennen. Een Anne van vóór (en zelf ná) haar verblijf in het Achterhuis. Het biedt de mogelijkheid om een Anne te laten zien die niet is vormgegeven door haar egodocument, maar door de herinneringen van één van de laatst nog levende mensen die haar heeft gekend. Die mogelijkheden heeft Sombogaart dan ook met beide handen aangenomen. En dit vormt het sterkste punt van de film.
Anne Frank
In Mijn beste vriendin Anne Frank zien we daardoor een nog niet ondergedoken Anne in 1942. Ze woont aan het Merwedeplein te Amsterdam, een voor de meeste kijkers veel onbekendere omgeving dan het Achterhuis, maar voor Anne een veel natuurlijkere. Ondanks de Duitse bezetting en de bijbehorende dreigingen voor haarzelf, haar familie en de dierbaren om haar heen, lijkt ze relatief zorgeloos. We zien een puber, die de grenzen van de gezaghebbers in haar leven opzoekt en soms schromelijk overschrijdt, vooral die van haar geliefde vader Otto. We zien een tienermeisje dat volop bezig is met haar seksualiteit en met knappe jongens die haar ook wel zien zitten. En we zien een kind met een sterke persoonlijkheid, dat weleens wordt meegesleurd in de sociale regels van tienermeisjes, soms tot irritatie van Hanneli.
Met andere woorden komt er een Anne naar voren, die verre van perfect is. Ze is bij tijd en wijlen een regelrecht bakvisje, een irritante trut, een drabber die het bloed onder je nagels vandaan haalt. Maar de scènes tussen de twee hartsvriendinnen onderling brengen die ondeugden van Anne wat in balans. Er ontstaat een beeld van een hechte vriendschap, die ondanks Annes gebreken, voor Hanneli nog steeds vervuld is van liefde. Als het ware vormen die elementen de puzzelstukjes die het beeld van Anne Frank als een écht dimensioneel en complex personage voltooien. Sombogaarts bewerkstelliging van dit effect is op zijn minst lovenswaardig te noemen. De vertolkingen van historische vrouwen wereldwijd vervallen zelfs in de 21ste eeuw nog regelmatig in eenzijdige portretten en zelfs achterhaalde karikaturen. Dat Sombogaart deze fout in de eerste poging van Nederlandse bodem meteen ontwijkt, is veelbelovend voor zowel de nationale filmwereld als de publieksgeschiedenis.
Narratief
Mijn beste vriendin Anne Frank is niet per se een cinematisch hoogstandje op het gebied van esthetiek of effect. Desalniettemin is het een heel interessante film. Niet alleen in de laatste zin, omdat het de eerste Nederlandstalige film is die over haar gaat. Maar bovenal door het narratief dat een veel voller beeld geeft van Anne dan we tot nu toe op het toneel of op het zilveren scherm hebben gezien.
The world knows Anne Frank through the story told in her words in the book The Diary of Anne Frank. Between 1942 and 1944, Frank and her family, along with four others, were in hiding in the secret annex of her father's business. The main source for this story is the diary she kept during that period. But what is not mentioned often enough is that The Diary of Anne Frank. is not a direct copy of Frank's diary. She herself wrote an adapted version while still alive for publication after the war, for which she deleted passages about, for example, her sexuality and the sometimes strained relationship with her mother. Her father Otto did the same for the final publication in 1947. Through this censorship and through the reception of The Diary of Anne Frank over the past 75 years, Anne Frank has become an almost intangible role model, the face of the Holocaust. For his new film My Best Friend, Anne Frank, director Ben Sombogaart is by no means afraid to tamper with this well-known version. And that is a particularly interesting approach for the first Dutch-language film about Anne Frank.
Hanneli Goslar
The title of Sombogaart's film immediately gives away his main premise: Anne Frank's diary is not the main source for this film adaptation. For the first Dutch-language film adaptation about Frank, Sombogaart could have simply translated Het Achterhuis to the silver screen. But he clearly understood that his audience is so familiar with Frank's words that it is incredibly difficult to turn it into another exciting or even interesting war film. He therefore based his film on the 1997 book Memories of Anne Frank: Reflections of a Childhood Friend by American author Alison Leslie Gold. This work focuses on Anne's friendship with her childhood friend Hanneli Goslar. For this, the now elderly Goslar, who incidentally is still alive and lives in Jerusalem, shared her memories of Anne with Gold.
Goslar was born in Berlin in 1928, but moved to Amsterdam after the rise of Adolf Hitler and the NSDAP. There she became friends with Anne, who, like her, attended the Montessori school. During the war, Hanneli survived the Bergen-Belsen concentration camp with her younger sister Gabi. After the war, in 1947 she emigrated to Israel, where she became a nurse and has since recounted her experiences during the Holocaust and her friendship with Anne on several occasions for written publications and documentaries.
That friendship provides opportunities to show a side of Anne we don't know so well. An Anne before (and even after) her stay in the Secret Annex. It offers the possibility to show an Anne who was not shaped by her ego document, but by the memories of one of the last living people who knew her. So Sombogaart has taken these opportunities on with both hands. And this constitutes the film's strongest point.
Anne Frank
In My Best Friend Anne Frank, we therefore see an Anne in 1942 who has not yet gone into hiding. She lives at Merwedeplein in Amsterdam, a much more unfamiliar environment than the Secret Annex for most viewers, but a much more natural one for Anne. Despite the German occupation and the accompanying threats to herself, her family and the loved ones around her, she seems relatively carefree. We see an adolescent, seeking and sometimes grossly overstepping the boundaries of authority in her life, especially those set by her beloved father Otto. We see a teenage girl who is fully engaged with her sexuality and with handsome boys who also fancy her. And we see a child with a strong personality, who at times gets dragged into the social rules of teenage girls, sometimes to the irritation of Hanneli.
In other words, an Anne emerges who is far from perfect. At times she is a typical teenage girl, an irritating bitch, a brat who draws the blood from under your nails. But the scenes of these two best friends bring Anne's vices into balance. A picture emerges of a close friendship, which, despite Anne's flaws, is still filled with love. These elements, as it were, form the puzzle pieces that complete the image of Anne Frank as a truly dimensional and complex character. Sombogaart's achievement of this effect is commendable to say the least. Even in the 21st century, the portrayals of historical women worldwide still regularly fall into one-sided portraits and even outdated caricatures. The fact that Sombogaart immediately avoids this mistake in the first attempt from Dutch soil is promising for both the national film world and public history.
Narrative
My Best Friend Anne Frank is not necessarily a cinematic tour de force in terms of aesthetics or effect. Nevertheless, it is a very interesting film. Not in the least because it is the first Dutch-language film about her. But above all because of the narrative that gives a much fuller picture of Anne than we have seen so far on stage or on the silver screen.
Comments