- Juliëtte Ronteltap -
Op zaterdagavond 4 mei wurm ik mij door een propvolle stad (in verband met de Dodenherdenking) naar de Stopera. Nooit eerder naar de Nationale Opera & Ballet geweest. Vanavond ben ik er voor een voorstelling over Frieda Belinfante – cellist, queer en verzetsheld. Bij binnenkomst word ik naar de zaal gebracht door de regisseur, Sytske van der Ster. ‘VIP behandeling,’ zegt ze, voordat ze snel weer verder gaat met de voorbereidingen. De zaal is nog vrijwel leeg op de acteurs/muzikanten na die een laatste warming up doen. Er wordt aangekondigd dat de deuren open gaan en niet veel later gaat de show van start: de allereerste vertoning van deze musical/opera ooit!
Genderfluïde
De hele voorstelling bestaat eigenlijk uit de opstelling van een vleugel, cello en viool inclusief bespelers (het Chekhov Trio) en de actrice en zangeres Esther Lindenbergh, die meestal de rol van Frieda vertolkt, maar soms ook haar eigen tegenspeler is. Ja, ook mannenrollen! Door simpele aanpassingen van de garderobe en het goede acteerwerk word je meegenomen door een veelheid aan personages en Frieda haar levensloop. Zo begint het met een indruk van haar jeugd, het beeld van een kettingrokende moeder in een kamerjas. Vervolgens het vrolijke moment dat zij voor het eerst met haar vader een concert mocht bijwonen in het Concertgebouw. Muzikaal is dit ook heel goed gedaan: Frieda haakt voorzichtig in met een paar noten op haar cello en gaat steeds overtuigender meespelen – een metafoor voor haar introductie in de muziekwereld.
De cello wordt echter ook gebruikt als symbool voor het vrouwelijk lichaam. In een komische scene waarin het instrument op allerlei compromitterende manieren wordt vastgehouden illustreert Lindenbergh de geaardheid van Frieda Belinfante. Het publiek krijgt te zien hoe ze de componiste Henriëtte Bosmans leert kennen en met haar gaat samenwonen, maar uiteindelijk – zoals dat toen verwacht werd – toch met haar mannelijke vriend Johan Feltkamp trouwt. Hij was fluitist en met z’n drieën vormden zij het Amsterdamsch Trio. Wederom volgt hierbij een wat luchtigere scene waarin wordt benadrukt dat Frieda toch liever geen “fluit bespeelt”. Het huwelijk loopt uiteindelijk spaak en Frieda wordt componist. In 1938 wint ze de eerste prijs in het dirigentenconcours, wat toen uitzonderlijk was voor een vrouw. Lang kon zij hier echter niet van genieten vanwege het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog.
Oorlogstijd
Frieda Belinfante werd op 10 mei geboren en vierde dus haar verjaardag toen de Duitse troepen Nederland binnenvielen. Wat de voorstelling ontzettend goed doet is je meenemen in het moment om je er vervolgens onverbiddelijk uit los te scheuren. Zo wordt het publiek aangespoord om vrolijk ‘Lang zal je Leven’ mee te zingen wanneer dit plotsklaps door een bomaanslag wordt onderbroken – net als Frieda haar leven en dat van duizenden Amsterdammers met haar. Zo reflecteert de musical/opera de daadwerkelijke ervaring, waardoor de emoties diepgaander worden ervaren. Althans, dat effect had het op mij. Onder Duitse bezetting besluit Frieda als half-Joodse geen dispensatie aan te vragen en wordt haar orkest, waarmee ze evenals haar vader optrad in het Concertgebouw, ontbonden. Daarnaast gaat zij ook bij het verzet, specifiek vervalst zij persoonsbewijzen en neemt zijzelf ook een nieuwe identiteit aan: Hans Kroon. Daarover merkt zij op dat zij zich ondanks de omstandigheden niet eerder zo vrij voelde. De ironie wil echter dat wanneer zij en Groep 2000 een aanslag beramen op het Amsterdams Bevolkingsregister zij daar zelf geen onderdeel van mag zijn als vrouw.
Diverse leden van de verzetsgroep zijn opgepakt. Al hun namen worden voluit genoemd in de musical om bij hun heldendaad stil te staan. Ook wordt goed in beeld gebracht wat dit met Frieda doet: zij had eigenlijk met hen willen sterven. Ze duikt onder en weet uiteindelijk naar Zwitserland te ontkomen met haar vriend Toni. Er volgt een intense scene over hoe zij door de rivier moesten waden om de grens over te komen, waarbij je het koude water haast zelf langs je heen voelt stromen. Hoewel Frieda na een kort verhoor door mag, loopt het met Toni anders af. ‘Ik had moeten zeggen dat we verloofd waren,’ wordt meerdere keren herhaald. Ze belandt in een vluchtelingenkamp, waar ze tijden lang niet spreekt totdat ze in een koor meedoet. Helaas is haar terugkeer in Amsterdam erg grimmig. Niemand zit te wachten op de overlevenden. Een grofgebekte Amsterdamse heeft het huis van een verzetsheld ingepikt en zegt blij te zijn dat hij niet meer terugkomt. Dit vind ik erg sterk aan deze voorstelling: het verzet krijgt de nodige aandacht, maar er wordt ook stilgestaan bij de keiharde naoorlogse realiteit.
Leven in Amerika
Gedesillusioneerd vertrekt Frieda naar de Verenigde Staten. Hier volgt een scene die ik waarschijnlijk het enige minpunt vond van de hele show. Hysterische Amerikaanse vrouwen lopen om haar heen te rennen en spreken met een mislukt accent. Het punt is helder, maar de scene gaat maar door en valt muzikaal ook uit de toon. Echter, daarna wordt het sterk hervat met de ontmoeting van Bobby – Frieda haar grote liefde – en haar tijd als dirigent van het Orange County Philharmonic Orchestra. Dit maakte haar de eerste vrouwelijke dirigente van een professioneel orkest ter wereld. Helaas blijkt Amerika minder land of the free dan gedacht en wordt haar contract niet verlengd in verband met haar geaardheid. Toch laat ze zich niet uit het veld slaan en blijft actief als docent. Uiteindelijk overlijdt ze aan kanker en vertelt Bobby hoe haar laatste dagen eruit zagen.
Mijn eindoordeel is dat het een prachtige voorstelling was, waarbij de muziek in harmonie was met de gebeurtenissen in Frieda Belinfante haar leven en deze op sommige cruciale momenten zelfs wist te verdiepen. De mix tussen meer komische momenten en scenes gevuld met intens verdriet was naar mijn idee perfect uitgevoerd. Tot slot is het uiteraard prachtig dat deze show aandacht vraagt voor deze bijzondere queer pionier in een tijd dat er helaas nog veel te bevechten valt.
Frieda Belinfante: een one woman musical is te zien op verschillende locaties in Nederland. Klik hier voor meer informatie.
Afbeelding: Annelies Verhelst, Esther Lindbergh als Frieda Belinfante (2024).
Comments