- Jasmijn Groot -
Eigenlijk staan we er soms te weinig bij stil dat turbulente gebeurtenissen in onze geschiedenis gevolgd werden door tijden van onzekerheid en chaos voor haar benadeelde deelnemers. Nog minder vaak hebben we het erover hoe zulke individuen de ontwikkelingen waarin ze verzeild raakten hebben ervaren. Ik heb nieuwsgierigen al zo vaak moeten vertellen wanneer de Slag van Waterloo heeft plaatsgevonden. Het is de populairste vraag die je krijgt als je historicus bent. Maar nooit hebben we het erover hoe Napoleon Bonaparte na zijn nederlaag een maand lang op de vlucht is geweest. Of hoe de isolerende verbanning op Sint Helena, dat ruim 1800 kilometer van haar dichtstbijzijnde kust ligt, een negatieve uitwerking had op zijn geestelijke gezondheid. Velen van ons hebben geleerd over het begin van de Russische Revolutie in 1917 en de executie van de laatste tsarenfamilie een jaar later. Maar weinigen krijgen iets mee over het doorstaan van hun gevangenschap in de tussentijd, ook al hebben zowel Nicolaas als Alexandra tot hun tragische einde dagboeken bijgehouden.
Ernestine
De jonge Nederlandse auteur Michiel B.L. Korte kwam langs een aantal interessante, maar onderbelichte feitjes over een andere bekende Koninklijke familie, namelijk die van koning Lodewijk XVI van Frankrijk (1754-1793) en zijn eega Marie Antoinette (1755-1793). Het is verre van algemeen bekend, maar het paar adopteerde naast hun vier biologische kinderen met zekerheid nog eens vier burgerkinderen: Armand Gagné (1771-1792), een wees die op vijfjarige leeftijd bijna werd overreden door de koets van de koningin; Jean Almicar (1781-1796), een Senegalese tot slaaf gemaakte jongen, die door Marie Antoinette werd bevrijd nadat hij haar cadeau was gedaan; "Zoë" Jeanne Louise Victoire (1778-na 1792), de dochter van een voor het paar werkende gastheer die werd geadopteerd nadat ze wees was geworden; en Ernestine de Lambriquet (1778-1813), de dochter van een kamermeisje, die na het overlijden van haar moeder in het koninklijke gezin werd opgenomen.
Van de vier koninklijke adoptiekinderen is Ernestine degene van wie we het meest weten. Maar tot de consternatie van Korte bestond er nog helemaal geen literatuur over deze opmerkelijke jongevrouw, die het verleden vanuit zo’n bijzondere positie heeft meegemaakt. Hij liet haar daarom de hoofdrol spelen in zijn debuutroman Ernestine. Daarin neemt hij niet alleen de belevingswereld van een nederige dienaarsdochter die wordt meegenomen in de wereld van de aristocratie onder de loep, maar hij laat haar ook fungeren als een fly-on-the-wall in zijn narratief over de meest turbulente jaren in Frankrijks geschiedenis.
Franse Revolutie
De Franse Revolutie, die volgens historici plaatshad vanaf de bestorming van de Bastille in 1789 tot aan de invoering van het Consulat in 1799, was een periode van onrust voor iedereen in Frankrijk. Het verhaal van Korte herinnert de lezer er echter aan, dat dit net zozeer gold voor degenen, die door de beweging zelf werden gezien als de slechteriken, of door moderne historici als de onkundige autocratische heersers die hun noodlot over zichzelf hadden afgeroepen. Hun adoptiedochter Ernestine is het perfecte medium om dat bestaande beeld wat bij te draaien.
Zij was weliswaar van simpele komaf en had als zodanig vatbaar kunnen zijn voor de antimonarchale opvattingen van de revolutie – net als haar adoptiebroer Armand, die naar verluid republikeinse sympathieën koesterde. Maar Ernestine werd al op jonge leeftijd door Marie-Antoinette uitverkoren als speelmaatje voor haar oudste dochter Charlotte, wat een praktijk was die wel vaker voorkwam in Europese koningshuizen. Met de kennis die hij over haar ter beschikking heeft, schetst Korte het beeld van een meisje dat de koninklijke familie intens liefhad. Door de ogen van Ernestine, brengt Korte zijn publiek sympathie bij voor Lodewijk en Marie-Antoinette in hun laatste levensjaren, die volgens het verhaal bijzonder emotioneel moeten zijn geweest. In Kortes versie van de geschiedenis werden hun levens gekenmerkt door chaos, verlies en verwoesting. Want terwijl het volk van Frankrijk hun wildste dromen over een beter leven binnen handbereik zagen, stortte voor Lodewijk en Marie Antoinette alles wat ze ooit hadden gekend onherroepelijk en volledig in.
Realiteit
Toch brengt Korte wat nuance in zijn portrettering van de Franse monarchen. De auteur stippelt interessante onderlinge relaties uit tussen de geadopteerde kinderen en leden van de Koninklijke familie, waarmee hij weer creatieve ideeën in het geheel introduceert. De meest interessante is hoezeer de realiteit van de adellijke personages en die van Ernestine van elkaar verschillen. Ernestine kent de omstandigheden van boeren, arbeiders en bedienden, omdat ze die geleefd heeft. Charlotte is er daarentegen van afgeschermd en denkt dat de omgeving van het pittoreske Trianon een realistische weerspiegeling is van de alledaagse Franse agricultuur. Marie Antoinette lijkt ondertussen wel beter te weten, maar het niet onder ogen te willen komen. Geen wonder dat het volk hun hoofden op spietsen wil zien, zul je denken. Maar al snel overtuigt Ernestines toenemende drang om bij de koninklijke familie te willen horen, dat ook zij gewoon mensen waren, net als wij.
Daarmee is Ernestine een vermakelijk inkijkje in de onzekere en angstaanjagende laatste jaren van Lodewijk XVI en Marie Antoinette, door de ogen van hun geadopteerde dochter Ernestine, dat, hoewel fictief, een mooi emotioneel alternatief biedt voor hun bij ons algemeen bekende geschiedenis.
Afbeelding: M.B.L. Korte (2022) boek kaft van Ernestine door Michiel B.L. Korte.
댓글