- Jasmijn Groot -
Nergens ter wereld heb ik als biseksuele vrouw zo het gevoel gehad helemaal mezelf te
kunnen zijn, als in de LHBTQIA+-vriendelijke club Nowadays, aan de rand van de wijk Ridgewood in de New Yorkse burrough Brooklyn. Door het strenge anti-discriminatie en no phone beleid dat er wordt gevoerd, voelen de zorgen over de aannemende anti-queer haatzaaierij van de Amerikaanse Republikeinen meteen als een jas die je bij de garderobe kan achterlaten. De veiligheid die elke gast bij de ingang wordt meegegeven, transformeert zich tot een collectieve zelfverzekerde kracht op de dansvloer. Om me heen zag ik dan ook zelfbewuste half ontblote twinks dansen op de muziek. Er waren
prachtig uitgedoste dragqueens die een fenomenale vogue tentoonstelden. Non-binaire mensen van wie het geluk af straalde en transvrouwen die vooraan bij de DJ booth tot in de vroege uurtjes
losgingen. Mensen van werkelijk alle mogelijk denkbare generaties, afkomsten en ethniciteiten komen hier bijeen en kunnen ongestoord zichzelf zijn. In tegenstelling tot wat de meesten misschien denken, is een club als Nowadays geen modern fenomeen.
“Hier ist’s richtig!”
Een belangrijk historisch evenbeeld van Nowadays was de Berlijnse club Eldorado, die haar hoogtijdagen beleefde in de jaren 1920 en 30. De club vormt het uitgangspunt van de Netflix-documentaire Eldorado: Everything the Nazis Hate. Onder haar slogan ‘Hier ist’s richtig’ bood Eldorado een veilige uitgaansgelegenheid aan de LHBTQIA+-gemeenschap van de stad, in een tijd waarin enerzijds sociale vrijheden werden verworven en censuur losser werd, maar vervolging anderzijds nog op de loer lag. Verschillende nabestaanden, activisten en historici, gespecialiseerd in LHBTQIA+-geschiedenis en zelf queer, vertellen de verhalen van de mensen die naar Eldorado gingen, waar ze zich samen in alle vrijheid konden uitdrukken.
De verhalen van bijvoorbeeld Charlotte Charlaque en Toni Ebel, twee intellectuele transvrouwen, die elkaar in de Eldorado ontmoetten en op slag verliefd werden. Of het verhaal van Barones Lisa von Dobeneck en Gottfried Cramm, een heterostel, dat het plattelandsleven voor de Duitse hoofdstad verruilde, waar ze zich onderdompelden in de gaande seksuele revolutie, met Eldorado als het epicentrum. Maar ook Ernst Röhm, leider van de Sturmabteilung van de Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij (NSDAP) en goede vriend van Adolf Hitler, bezocht de nachtclub en doorbrak regelmatig de discretie rondom zijn homoseksualiteit. Daar kruiste zijn weg waarschijnlijk met die van de Joodse seksuoloog Magnus Hirschfeld, die het heerlijk vond om het queer leven in de Berlijnse nachtclub te aanschouwen.
Voorbij de Eldorado
De documentaire wekt vanaf het begin empathie op voor Eldorado’s gasten, die lange tijd grotendeels verborgen zijn gebleven in de geschiedschrijving. De meest in het oog springende manier waarmee dat wordt gedaan, zijn de prachtige archieffoto’s van verschillende leden van de Duitse LHBTQIA+-gemeenschap, die illustreren hoe divers die destijds al was. Maar om hen echt tot leven te wekken, worden er ook geacteerde scenes ingezet, die de zorgeloze sfeer meegeeft die binnen de muren van Eldorado moet hebben gehangen. Andere delen geven een inkijkje in het innerlijke leven van een aantal van haar gasten. Vooral hun angsten worden voelbaar door de dreiging van conservatievelingen, voor wie de veranderingen van de twintigste eeuw te snel gingen.
Zij zochten hun soelaas bij de machtiger wordende nazi’s, die er een ideologie op nahielden waarin cisgender en heteroseksuele mensen centraal stonden, die traditionele genderrollen moesten vervullen. Hun fascistische regime had verstrekkende gevolgen voor de gasten van Eldorado die we in de documentaire hebben leren kennen. Charlotte en Toni, die jarenlang samenwoonden, raakten door de oppressie van het nazi-regime van elkaar gescheiden tijdens de Tweede Wereldoorlog en zagen elkaar nooit meer terug. Gottfried Cramm, die al tijdens zijn huwelijk met Lisa een relatie had met een man, werd in 1938 veroordeeld tot een gevangenisstraf wegens overtreding van de anti-homo wet Paragraaf 175. Ernst Rohm werd geexecuteerd – officieus vanwege zijn machtsbelustheid, maar officieel vanwege zijn geaardheid. En het uitgebreide oeuvre van Magnus Hirschfeld werd vernietigd en zijn Institut für Sexualwissenschaft gesloten.
Het activistische karakter van de documentaire komt sterker naar voren wanneer deze tragische feiten, alsmede de verdere wereldwijde vervolging van de LHBTQIA+-gemeenschap die het regime van de nazi's tot gevolg had, aan bod komen. De strenge naleving van Paragfraaf 175 werd na de oorlog bijvoorbeeld klakkeloos overgenomen door de West-Duitse regering, waar homoseksuele daden officieel strafbaar bleven tot 1994. Maar ook elders in Europa, waaronder in Nederland, bleef homoseksualiteit strafbaar. Niet-heteroseksuele orientaties werden bovendien nog decennia lang gezien als geestesziekte. Niet te vergeten trouwens dat dat in grote delen van de wereld nog steeds het geval is. Het is een direct gevolg van de vernietiging van Hirschfelds omvangrijke nalatenschap, waardoor de emancipatie van de LHBTQIA+-gemeenschap vele decennia op achter raakte.
Gezien wat er allemaal in de documentaire aan bod komt, lijkt de titel van de documentaire na de eerste aanschouwing enigszins tekort te doen aan de inhoud. Het narratief beperkt zich namelijk niet tot Eldorado zelf, maar strekt zich tot ver buiten de entree van de bruisende nachtclub, in zowel ruimte als tijd. Maar de keuze voor Eldorado is op meerdere manieren een heel symbolische.
De Eldorado als microkosmos
De sprekers in Eldorado: Everything the Nazis Hate geven de kijker een heel duidelijke boodschap mee. En dat is dat de LHBTQIA-gemeenschap er altijd al is geweest. Hun geschiedenis is alleen verborgen geweest omdat hun sporen voor een groot deel opzettelijk zijn uitgewist. Hedendaagse conservatieve bewegingen dreigen deze fout te herhalen. En precies om te illustreren wat een tragedie het is dat deze gemeenschap haar recent verworven vrijheden weer dreigt te verliezen en in de vergetelheid te worden ondergedompeld, vormt Eldorado zo een belangrijk ijkpunt in deze documentaire. Niet alleen staat de club synoniem voor de Duitse LHBTQIA+-gemeenschap van weleer of hetgeen waar de Nazis een hekel aan hadden. De Eldorado en haar bezoekers waren werkelijk als een microkosmos van vrijheid, een historisch voorbeeld en tegelijkertijd een hoopvol toekomstbeeld voor een betere toekomst, als we het dit keer maar goed doen.
Afbeelding: Netflix (2023) Eldorado: Everything the Nazis Hate.
Kommentare