IN HET KORT
korte recensies tips en meer ...
DE VOS EN LEEZENBERG PLAATSEN VROUWEN TERUG IN DE ANTIEKE FILOSOFISCHE TRADITIE
Zorg goed voor je ziel
EEN BOEKJE WAAR IK ALS GENDERHISTORICA EEN AANTAL BELANGRIJKE LESSEN UIT HEB GELEERD
Ik verlang en sta in brand
Afbeelding: Michel Corneille de Jongere, Aspasia omgeven door Griekse filosofen (ca. 1670)
OUDHEIDSHELDINNEN
door Jasmijn Groot
SOMS, heel soms, heb je gewoon ontzettende mazzel. Een aantal weken geleden werd ik tijdens een workshop aan de Vrije Universiteit vriendelijk uitgenodigd door twee deelnemers om mijn lunch met hen te nuttigen. We wisselden tijdens onze maaltijd de hilarisch venijnige opmerkingen die Gore Vidal richting zijn collega schrijvers afvuurde uit, vooral die aan Truman Capote, wiens alcoholisme en excentriciteit we ook meteen maar bespraken. Pas toen we de zaal weer ingingen realiseerde ik me dat ik net had geluncht met één van mijn heldinnen, Mieke de Vos.
​​
Mieke de Vos is classica en vertaalster, en bovendien schrijfster van één van mijn favoriete boeken over vrouwen uit de klassieke oudheid, Ik verlang en sta in brand, dat ik in 2020 mocht recenseren voor Jonge Historici. In dit boekje behandelde ze negen dichteressen uit de antiek Griekse en Romeinse wereld, die iedere vrouwengeschiedenisliefhebber moet kennen. Maar De Vos vertelde niet alleen wat we nog over hen weten. Ze benadrukte dat deze dichteressen stuk voor stuk verschillend waren en ze legde uit dat hun vrouwzijn het enige is wat hen verbindt - één van de belangrijke lessen die ik als genderhistorica uit dit boekje heb gehaald.
​
Samen met onze andere lunchpartner, Michiel
Leezenberg, filosoof en docent aan de afdeling Wijsbegeerte van de UvA, presenteerde Mieke tijdens de workshop een nieuw boek vol heldinnen uit de Oudheid, Zorg goed voor je ziel: vrouwelijke Griekse filosofen van Theano tot Hypatia. In dit werk plaatsen zij vrouwen terug in de antieke filosofische traditie en behandelen ze naar de in de titel genoemde filosofen nog 10 andere individuen: Cleobulina, Aesara van Lucania, Perictione, Myia, Phintys, Melissa, Hipparchia, Cleopatra de alchemsit, Ptolemaïs, Macrina de Jongere en Sosipatra. Wederom draaien hun biografieën er niet alleen om wat we nog over hen weten en wat er van hun traktaten is overgebleven. De Vos en Leezenberg zetten ook uitgebreid uiteen wat hun mannelijke collega's ervan vonden dat vrouwen filosofie bedreven en hoe zij over hun werk dachten. Daarnaast behandelen ze hun eeuwenlange en bijzonder uitgebreide Nachleben, vooral onder academici: hoe zij hebben gediscussieerd over de private sfeer van vrouwen in het oude Griekenland, hoe hun werk de publieke sfeer van mannen betrad, en in hoeverre we zeker kunnen zijn dat we hier wel te maken hebben met vrouwen.
Voor liefhebbers van het eerdere werk van De Vos over vrouwengeschiedenis is dit nieuwe boekje als een warm bad!
Jasmijn Groot is genderhistorica en oprichter van Historical Women Project. Ze publiceert artikelen voor onder andere Opzij en Winq en stelt haar expertise over gender en vrouwengeschiedenis ter beschikking aan verschillende media.
HUISGENOTEN, BESTE VRIENDINNEN OF TOCH LESBIENNES?
door Jasmijn Groot
ZE LEEFDEN SAMEN, ze aten samen, ze sliepen samen, en ze hadden seks met elkaar. Dus ze moeten wel huisgenoten zijn geweest. Het is hilarisch dat historici eeuwenlang deze conclusie hebben getrokken over talloze queer vrouwen uit het verleden. Schrijfster en docent Engels Kirsty Loehr legt in haar boek A Short History of Queer Women niet alleen uit hoe zoveel overduidelijke hints naar de queer identiteiten van bekende historische vrouwen over het hoofd zijn gezien. Ze steekt er de draak mee. En terecht.
​
De liefdesrelaties tussen vrouwen zijn eeuwenlang betiteld als platonisch, omdat de titelgevers niet eens geloofden dan homoseksualiteit tussen vrouwen überhaupt bestond. Sappho had enkel platonische - en absoluut geen seksuele - relaties met haar vrouwelijke studenten, Charlotte Brontë en haar beste vriendin Ellen Nussey verbraken het contact met elkaar wegens Ellens haat richting Charlottes nieuwe echtgenoot - en niet omdat ze zich gedumpt voelde - en lesbianisme werd uitgevonden toen Ellen DeGeneres in 1997 op de cover van Time Magazine 'Yep, I'm Gay' zei. Laat me niet lachen!
​
En dat is precies van Loehr doet. Haar korte verslag van deze interessante geschiedenis over queer vrouwen is
hilarisch, geestig, sarcastisch, doldwaas, en over het algemeen spottend. Terwijl ze de verbazingwekkende verhalen vertelt van enkele van de meest illustere lesbiennes uit de geschiedenis, steekt Loehr de draak met revisionisme, maakt ze het patriarchaat belachelijk en lacht ze om het algemene misverstand dat vrouwen zich onmogelijk tot elkaar aangetrokken konden voelen. Want dat waren ze wel! Hildegard von Bingen was verliefd op haar vriendin Richardis von Stade. Katherina Hetzeldorfer was de eerste vrouw die werd vervolgd wegens homoseksualiteit nadat ze in de slaapkamer was betrapt met een vrouw (en een grote roodkleurige dildo). En Mademoiselle Marie Souvestre was de lesbische schoolmeesteres die zich ontfermde over de toekomstige presidents- en queervrouw Eleanor Roosevelt. Als we het dan toch altijd al over de buitenhuwelijkse escapades van FDR, waarom bespreken we niet vaker dat de gemismatchte echtelieden beiden de voorkeur hadden voor vrouwen?
​​
A Short History of Queer Women is informatief, grappig en zeker ook activistisch, want het is duidelijk dat Loehr iedereen glashelder wil maken dat we altijd al hebben bestaan. Duh!
Jasmijn Groot is genderhistorica en oprichter van Historical Women Project. Ze publiceert artikelen voor onder andere Opzij en Winq en stelt haar expertise over gender en vrouwengeschiedenis ter beschikking aan verschillende media.
LOEHRS BELANGRIJKSTE BOODSCHAP IS DAT WE ALTIJD AL HEBBEN BESTAAN - DUH!
A Short History of Queer Women
Afbeelding: Simeon Solomon, Sappho and Erinna in a Garden at Mytilene (1864)
DE LAATSTE VROUW IN NEDERLAND DIE WERD BESCHULDIGD VAN HEKSERIJ
De heks van Limbricht
Marlot Akkermans is docent geschiedenis aan de Hanzehogeschool in Groningen. Op haar Instagrampagina @marlot.geschiedenis deelt ze haar passie voor geschiedenis en haar dagelijks leven als docent. Ze is gastschrijver voor Historical Women Project.
DE FOLTERING VAN ENTGEN LUIJTEN
door Marlot Akkermans
LIMBURG, 1674. Een 74-jarige vrouw wordt op vernederende wijze verhoord. De aanklacht: hekserij en tovenarij. Een koe van haar buurman is gestorven. Een dorpsgenote werd onwel na een ontmoeting met de vrouw. Een man is ziek geworden nadat hij uit hetzelfde glas had gedronken als de vermeende heks. De vrouw heet Entgen Luijten. De aanklager, Herman Tacken, heeft genoeg gehoord en beschuldigt Entgen officieel van hekserij.
​
In de aangrijpende roman De heks van Limbricht beschrijft Susan Smit de beschuldiging, het verhoor, de foltering en de uiteindelijke dood van Entgen Luijten; de laatste vrouw die op Nederlands grondgebied werd beschuldigd van hekserij. In het jaar 1674 is Antoni van Leeuwenhoek, de nu wereldberoemde microbioloog, 42 jaar oud. Maria Sybilla Merian werkt aan haar carrière als ’s werelds eerste ecoloog. Joost van den Vondel’s treurspel Lucifer is allang in première gegaan. Wetenschap en kunsten floreren. Dit is de ‘Gouden Eeuw’. Toch ontstond tussen 1550 en 1650 een hevige opleving van heksenvervolgingen.
In De heks van Limbricht wisselen heden en verleden elkaar op dynamische wijze af. Het raamwerk wordt gevormd door Entgen’s opsluiting in de kille kerker van kasteel Limbricht. Gedachten en herinneringen uit haar nabije en verre geschiedenis vullen de lange en eenzame dagen. Soms wordt ze bezocht voor een onterend onderzoek of ondervraging. Ze wordt gefolterd. Haar 74-jarige lijf wordt kapotgemaakt. Toch bekent ze niet - en dat is problematisch voor de aanklager, want nu kan er geen straf opgelegd worden. Dan overlijdt ze in de kerker, artsen concluderen dat ze is gewurgd. De aanklager beweert dat Entgen zelfmoord heeft gepleegd en beschouwt dat als schuldbekentenis. Haar bezittingen worden verkocht. Ze wordt anoniem begraven op het galgenveld. Haar zes kippen en een hoender gaan naar Herman Tacken.
​
Het volledige procesdossier van Entgen Luijten waarop Smit haar roman heeft gebaseerd, is bewaard gebleven. Smit draagt de naam ‘heks’ inmiddels als geuzennaam en heeft het haar missie gemaakt te strijden voor postuum eerherstel van slachtoffers van heksenjachten.​
NEDERLANDS POPULAIRSTE
FEMINISTISCHE ROMAN OOIT
door Sebastiaan Coops
ACH, DIE LIEVE OUDE TIJD, waarin de Haagse upperclass zich amuseerde in de vele salons en balzalen van de Hofstad. Zich te goed doen aan romance en zoete wijn onder het licht van de vele kroonluchters. Opgehaald door equipages met hun eigen wapenschilden erop beschilderd.
​
Freule Hilda van Suylenburg hates it.
​
Hilda voelt een enorme leegte in dit leven van amusement en plezier. Het leven waarin een vrouw het enige doel heeft om mooi te zijn, lief te doen, een beetje Frans te spreken en een goede partij vinden om de rest van haar leven in een liefdeloos huwelijk te slijten. Ze wordt geïnspireerd door een vrouwelijke arts, Corona van Oven, die haar vriendin zal worden. Ze ontmoet veel vrouwen die het doelloze leven beu zijn en besluit dat het haar beurt is om de maatschappij te veranderen.
​
Het boek van freule Cécile de Jong van Beek en Donk uit 1897 was revolutionair en beschrijft de eerste feministische golf uitvoerig voor zowel de
gefortuneerde bovenlaag en de minder gefortuneerde vrouwen. Het is een roman à thèse. Een roman waarin Hilda en haar vrienden genoeg tegenstanders van de vrouwenemancipatie tegen komen en keer op keer hun tegenargumenten vakkundig weerleggen. Er komen tal van hardnekkige vooroordelen in naar voren, wat het boek nog steeds actueel maakt. Hoe vaak heb je wel niet gehoord dat een vrouw kinderen moet hebben en daardoor maar thuis moeten blijven? Of dat er mannelijke en vrouwelijke beroepen zijn?
​​
In dit boek lees je haarfijn hoe je daar nou voor eens en altijd goed antwoord kunt geven, op een vriendelijke manier waarin de tegenpartij zich ook vast goed kan vinden. Bovendien moet je er natuurlijk achter komen hoe Hilda, ondanks alle tegenwerking uit haar milieu zichzelf bevrijdt en haar hart volgt en een zinvol leven gaat leiden.
​
Er zijn weinig andere Nederlandstalige boeken waarvan zo veel drukken (10) van zijn verschenen. De meest recente uitgave is uit 2017 met een nawoord van Sander Bink. ​
Sebastiaan Coops is een historicus en schrijver voor Historical Women Project. Tijdens zijn studie geschiedenis en Azië-studies aan de Universiteit Leiden heeft hij zich veel beziggehouden met Nederlandse koloniale geschiedenis, met een bijzondere interesse in materiële geschiedenis.
HILDA VOELT LEEGTE IN DIT LEVEN WAARIN EEN VROUW HET ENIGE DOEL HEEFT MOOI TE ZIJN
Hilda van Suylenburg
Afbeelding: Onbekende fotograaf, foto van CéCile en Elsa de Jonge van Beek en Donk (datum onbekend). Particulier bezit.
FEMINISME ALS EEN STRIJD OM SEKSISTISCHE ONDERDRUKKING TE BEËINDIGEN
Feminisme is voor iedereen
Afbeelding: Karjean Levine, foto van bell hooks (1996)
FEMINISME VOOR DUMMIES
door Liang de Beer
IN DE HERZIENE EDITIEvan Feminisme is voor iedereen nodigt bell hooks je uit om na te denken over het belang van feminisme op persoonlijk en systemisch niveau. Ik heb de Engelse editie een paar jaar geleden gekocht toen ik begon met mijn feministische boekenclub. Onlangs was de Nederlandse uitgever zo vriendelijk om me deze prachtige vertaling te sturen.
Dit boek is eigenlijk een inleiding in feminisme voor dummies. Het presenteert feminisme niet als een 'anti-man' beweging, maar als een strijd om een einde te maken aan seksistische systemen van onderdrukking. hooks deelt in dit zeer toegankelijke boek fragmenten van haar persoonlijke reis als feministe en radicale denker. Ze verrijkt ons feministisch begrip door rekening te houden met een intersectionele benadering. Inzicht in systemen van onderdrukking zoals kapitalisme, kolonialisme en patriarchaat is essentieel om de feministische beweging van vandaag de dag te begrijpen. Het boek behandelt onderwerpen als seksualiteit, werkende vrouwen, reproductieve rechten, liefde en kinderopvang en is verrassend beknopt, maar toch compleet.
Wat bell hooks tot een buitengewone denker maakt, is haar vermogen om kritisch te reflecteren op haar eigen groeiproces als zwarte feministe en tegelijkertijd de cirkel rond te maken: feminisme is van vitaal belang voor ons allemaal. Bij het herlezen realiseerde ik me hoe ver ik persoonlijk ben gekomen in mijn feministische denken. Fans zullen de link zien met haar andere klassieker Alles over liefde: het beoefenen van feminisme is de enige manier waarop we ooit zullen kunnen liefhebben in gelijkwaardige relaties. Haar werk is een uitnodiging om je denken te verdiepen en je horizon te verbreden.
Toch weet ik niet zeker of iemand dit op het eerste gezicht 'niche' boek zou oppakken als ze niet al geïnteresseerd zijn in feminisme, maar ik hoop echt dat haar korte stukjes over de verschillende gezichten van feminisme een publiek buiten onze kleine feministische bubbel zullen bereiken. Koop het alsjeblieft in je plaatselijke boekwinkel, de vertaling is uitstekend.
​
Feminism is voor iedereen is nu verkrijgbaar in het Nederlands via Marizel pers. Foreword by @mandywoelkens.
Liang de Beer is schrijfster, redacteur en strategisch adviseur. In 2024 overzag zij de publicatie van Modelverhalen: reflectie op Aziatische roots en op het moment werkt ze aan haar debuutroman.
Ze is gastschrijfster voor Historical Women Project.
-modified.png)
EEN BELANGRIJKE STEM IN DE
GESCHIEDENIS VAN DE HOLOCAUST
door Marjonne Maan
ETTY HILLESUM (1914-1943) is een van de meest bewonderde vrouwen uit de moderne geschiedenis. Ze wordt bewonderd om haar innerlijke kracht tijdens de gruwelijke Jodenvervolging door de nazi's in Nederland. Maar ze was zeker niet naïef. “Het gaat om onze ondergang en onze vernietiging, we hoeven ons geen illusies te maken,” schreef ze op 3 juli 1942 in haar dagboek. Deze dagboeken vormen de basis voor de biografie die Judith Koelemeijer over haar schreef. In dit goed geschreven boek beschrijft zij de geestelijke ontwikkeling die Hillesum doormaakte tijdens de oorlog.
​
Terwijl de nazi's haar vrijheid bedreigden, raakte Etty Hillesum ervan overtuigd dat ze de ware vrijheid alleen in zichzelf kon vinden. Meer en meer, schrijft Koelemeijer, vertrouwde ze erop dat ze het gevaar van buitenaf geestelijk kon weerstaan “en dat er, ondanks de voortdurende beperking van haar vrijheden, een ruimte in haar groeide waar ze altijd een toevluchtsoord kon vinden. Er was geen ander antwoord op de terreur, vertelde ze zichzelf, dan de weg naar binnen te volgen en de haat uit te roeien waar die begon: in de harten van
mensen, te beginnen bij zichzelf.”
​
Etty Hillesum koos ervoor om niet onder te duiken, hoewel ze daar verschillende kansen voor kreeg. Ze vond dat ze het collectieve lot van de Joden in solidariteit moest aanvaarden en ondergaan. Op aandringen van haar broer Jaap besloot ze toch voor de Joodsche Raad te gaan werken. Ze vond het werk van de Joodsche Raad zinloos en onlogisch. Toch zag ze wel een rol voor zichzelf weggelegd: in doorgangskamp Westerbork heeft ze als lid van de Joodsche Raad veel mensen geestelijk ondersteund en tot het einde toe bemoedigd.
Op 7 september 1943 werd Etty zelf op transport gesteld naar Auschwitz. Dit transport bestond uit 987 mensen. Slechts 6 van hen overleefde het.
Etty Hillesum is een belangrijke stem in de Nederlandse literatuur en in de geschiedenis van de Holocaust. Zij verdient het dat haar leven door middel van deze biografie toegankelijk wordt gemaakt voor een breder publiek.
-modified.png)
Marjonne Maan is historicus, leraar en schrijver. Ze schrijft en geeft lezingen over het beladen oorlogsverleden van haar familie, daderschap en onderwijs.
Ze is gastschrijfster voor Historical Women Projectt
GOEDGESCHREVEN BOEK OVER DE GEESTELIJKE ONTWIKKELING VAN ETTY HILLESUM
Etty Hillesum
het verhaal van haar leven
Afbeelding: Fotograaf onbekend, foto van Etty Hillesum (1939)
WOLFF EN DEKEN DOEN ER ALLES AAN HUN HELDIN OP HET RECHTE PAD TE HOUDEN
Historie van Sara Burgerhart
Afbeelding: Tekening uit de achtste versie van Sara Burgerhart (1891)
DE EERSTE YOUNGADULTROMAN
VAN NEDERLANDS BODEM
door Joke Brasser
'NEDERLANDSE JUFFERS!' Met deze aanhef begint Nederlands eerste youngadultroman: De historie van mejuffrouw Sara Burgerhart, geschreven in 1782 door Betje Wolff en Aagje Deken. Wolff & Deken doen er in hun briefroman alles aan om hun heldin Sara op het rechte pad te houden, wat geen sinecure is gezien haar liefde voor mode, luxe en lichtzinnig vermaak. Wanneer Sara ternauwernood ontsnapt aan een belager (je zou dit een achttiende-eeuwse #metoo-zaak kunnen noemen), vraagt ze haar vriendinnen of ze zichzelf iets te verwijten heeft.
De sympathie van de schrijfsters ligt overduidelijk bij Sara (en bij de meisjes voor wie ze de roman schreven). Ze laten zien dat zelfs het beste, meest goedhartige
meisje in een allerongelukkigste situatie terecht kan komen.
​
Sara trouwt uiteindelijk met de brave (en saaie) Hendrik Edeling. Eind goed, al goed? Dit was zeker niet het leven waar ze van droomde aan het begin van de roman, maar volgens Wolff en Deken was dit de beste bestemming voor de meisjes van Nederland uit de achttiende eeuw.
De historie van mejuffrouw Sara Burgerhart blijft ook voor meisjes van nu een fascinerende tekst, juist ook in deze tegenstrijdigheid. Hoe leefde een meisje in de achttiende eeuw? Wat werd er van haar verwacht en welke ruimte had ze om haar eigen keuzes te maken? Is het brave huwelijk met Hendrik Edeling werkelijk een happy end? Of is er een tegendraadse lezing mogelijk?
Joke Brasser is literatuurwetenschapper en docent Nederlands. Ze is de oprichter van Klassiekers in de Klas, waarmee ze wil bijdragen aan kennis over ontwikkelingsgericht literatuuronderwijs van de brugklas tot in de bovenbouw. Ze is gastschrijfster voor Historical Women Project.
